Er was eens een sterreporter, die zeer slecht lag bij de organisatoren van het Europees Jeugdkampioenschap, dat wat jaren achtereen in Groningen plaatsvond. Toen Max Euwe in 1968 aan het bord van Anatoly Karpov de eerste zet deed, was het nog het Niemeijertoernooi zonder FIDE-status.

De schaakbobo's zijn unaniem van mening, dat een top-GM strak in het pak achter het bord dient te verschijnen. En absoluut niet in een korte broek. Maar wie had de opmerkelijke première in deze? De huidige FIDE vice-president Nigel Short!

Omdat niet iedereen kennis heeft van mijn blog bij de Groninger Combinatie praat ik u graag even bij. Aldaar neem ik diverse personages aan, om een en ander vanuit hun specifieke visie te belichten. Hier en nu dus ook, en wel als Don Juan Jamon, om het vrouwelijk schoon in de schijnwerpers te zetten.

Maar laat ik eerst even wat andere experts aan het woord laten. In 1968 concludeerde GM Hein Donner in een vlammend betoog in het vrouwenblad Avenue, dat vrouwen niet kunnen schaken. En wat blijkt?

Op een snikhete zomerdag in 2004 stond de dikke BMW van de befaamde mecenas Kees Eldering klaar om naar de Jacobijnerkerk te Leeuwarden af te reizen. Met in de kofferbak een kratje SPA Blauw, want als je met ongeoorloofde snelheden die richting uit raast, wil het water in de radiator wel eens gaan koken en die vul je dan niet bij met ordinair, hard kraanwater. Daar houden de kunstwerken van de Bayerische Motor Werke niet van. Voor het vertrek nog even met de vriendin van de mecenas op de foto en dan op naar Ljouwert.

Het walgelijkste programma ooit op tv, nu alweer 10 jaar geleden, is met afstand de Gouden Kooi. Fuck het geestelijk en fysiek welzijn van de bewoners van een luxe villa in Eemnes, moet bedenker John de Mol hebben gedacht. Daar registreerde de camera wat losbandige types die geweld en verkrachting niet schuwden. Het doel van de deelnemers van deze wegpest-tv was om er als winnaar met 1.315.000 euro vandoor te gaan. Het leidde zelfs tot Kamervragen van destijds nog pluchevuller Jeroen Dijsselbloem, die een bijstandsmoedertje geen douceurtje gunde. Terror Jaap deed de kijkcijfers tot ongekende hoogte stijgen, onder meer door in zijn eigen braaksel rond te tollen, wat hem uiteindelijk tot winnaar deed bestempelen.

Vlak voor de eeuwwisseling stond het schaakfestival nog als Internationaal Schaaktoernooi Groningen op de kaart. In 1999 werd de editie zelfs verluchtigd met een dames-invitatiegroep. Dit tot groot ongenoegen de Duitse schaker Walter B., die op hoge poten bij de wedstrijdleiding aan de bel ging hangen. 'Die Damen aus er Invitationsgruppe glotzen mich immer so an. Sollten Sie mich noch einmal auf solche enervierende Weise anstarren, mussen Sie bestraft werden. Ich plädiere fur ein Verlustpunkt!', aldus B.

In 1979 werd IM Gert Ligterink kampioen van Nederland. De grote GM's van die tijd Jan Timman, Hein Donner en Hans Ree werden in grootse stijl aan de zegekar gebonden. Enorme vreugde heerste hier in Groningen, het was zelfs voorpaginanieuws voor het Nieuwsblad van het Noorden.

De tijd dat je in de bioscoop doodgegooid werd met sigarettenreclames - en ook zelf mocht roken - is allang verleden tijd. Waar is de Marlboroman gebleven, die met een gloeiend brandmerkijzer zijn peuk aanstak? Waar zijn de mondaine wereldreizigers, die begrepen dat Peter Stuyvesant het internationale paspoort naar rookplezier is? Naar Siberië verbannen?

Met trots presenteren wij onze nieuwe columnist: Jacques Jambon. Jambon is een bekende in de Groningse schaakscene. Hij schaakt sinds jaar en dag voor zijn club Groninger Combinatie, waar hij bovendien vaste columnist is. Naast schaker was én is Jambon van vele markten thuis: hij is oud-schaakverslaggever van het Nieuwsblad van het Noorden, oud-Provo, ex-doelman van Freaks United, dichter, bridger, fashion-icoon, chemicus, quirrulant en laborant. Hij ontkent noch bevestigt in zijn Amsterdamse provo-tijd verantwoordelijk te zijn voor de rookbom op 10 maart 1966, de dag van het huwelijk van Bea en Claus. Als papparazzo Giacomo Prosciutto is hij bovendien fotograaf van onder meer schakers en vrouwelijk schoon. En wat hij precies onder zijn alias Jack Spam uitspookt, weet eigenlijk niemand.

Jacques Jambon verzorgt tijdens het festival een dagelijks beeldcolumn, waar tekst en foto's tezamen een verrassende inkijk geven in de schaakwereld, vanuit het eigenwijze perspectief van iemand die veel heeft meegemaakt. In zijn columns spaart Jambon kool noch geit. Hij behandelt de dingen die zijn geweest, zoals roken achter het bord, en de dingen die gaan komen, zoals het naderende afscheid van toernooidirecteur Koen Lambrechts. Iconen als Karpov, Kortchnoi, Ligterink, Van Wely, Donner en Böhm passeren de revue. Soms geromantiseerd, soms de keiharde waarheid, verhaalt Jambon over een wereld waar grootmeesters en patzers elkaar regelmatig ontmoeten.

Wellicht ten overvloede, maar toch belangrijk om te melden: de meningen van Jacques Jambon reflecteren niet automatisch ook de standpunten van de toernooi-organisatie. De organisatie heeft verder haar best gedaan de fotografen van de gebruikte beelden te herleiden en om toestemming te vragen voor de gebruikte afbeeldingen. Mocht dit niet zijn gelukt, verzoeken we u contact met ons op te nemen. De columns verschijnen dagelijks op wedstrijddagen en de rustdag op deze website rond 10 uur 's ochtends. 

De organisatie van het Schaakfestival

Elk mens heeft dromen, ook ik. Terwijl ik hier in Groningen door het raam naar buiten staar naar de mistige, grijze lucht, zou ik eigenlijk aan de zuidkust van Italië moeten zitten. In een klein hotelletje, waar ik een van de weinige gasten ben, werk ik ’s ochtends aan mijn roman. ’s Middags eet ik een pasta met verse zeevruchten, die de kok speciaal voor mij heeft bereid. Ik doe een dutje, drink een aantal cocktails in de zon met de andere gasten, schrijf nog een beetje en eet ’s avonds een pasta met salie en botersaus. Ik drink een mooi glas rode wijn, maak een grapje met de ober, met wie ik inmiddels bevriend ben geraakt. ’s Nachts ga ik zwemmen met een plaatselijke schone tussen de rotsen van de Middellandse Zee. Als de temperatuur in Nederland iets aangenamer wordt, keer ik terug en zie ik m’n familie en vrienden weer, die blij zijn me te zien. M’n roman wordt in zeventien talen vertaald en na een uitgebreide wereldtour keer ik tijdens de Hollandse winter weer terug naar dit Italiaans hotel.

Kinderen zijn walgelijkste wezentjes. Als enig zoogdier op aarde hebben ze jarenlang intensieve verzorging nodig, kosten ze bakken met geld, zijn slecht voor het milieu en de belangrijkste oorzaak voor de overbevolking. Kinderen zijn onvoorspelbaar, denken dat ze grappig zijn en komen met alles weg. Kinderen huilen als ze te weinig aandacht krijgen. En als ze dan even stil zijn, stellen ze domme vragen. Kinderen dragen weinig bij aan het huishouden, terwijl het mij toch niet zo moeilijk lijkt af en toe, met behulp van een goed kookboek, een fatsoenlijke maaltijd te bereiden. Kinderen roken en drinken niet, waardoor er weinig lol aan hen te beleven is. En als ze eindelijk kind af dreigen te zijn veranderen ze zo mogelijk in een ergere diersoort, de puber, voordat ze eindelijk normaal gedrag beginnen te vertonen.

Ik houd van schaakopeningen. Dat is natuurlijk niet echt een goed verhaal als je op zaterdagavond in de kroeg een leuke vrouw tegenkomt en die vraagt: ‘En, heb je nog hobby’s?’ Al kan je je afvragen als een vrouw dat vraagt, zonder enige vorm van ironie, of ze dan ook echt een leuke vrouw is. Maar dat geheel terzijde.

Mijn hobby (ik heb er heus nog wel meer hoor) gaat zo ver dat ik lijstjes maak van openingen met betekenissen die ze in een ander leven – als ze dus géén schaakopeningen waren geweest – hadden kunnen hebben. Volgt u me nog? Ik neem het u absoluut niet kwalijk als dat niet het geval is.

Voordat je collega-schaker vraagt of je iets wil drinken en informeert naar je zieke moeder, vraagt hij: ‘Wat is je nieuwe rating?’. De schaker die negen puntjes gezakt is op de nieuwe ratinglijst, overweegt z’n huis te verkopen en voorgoed te vertrekken naar het buitenland. Veertien puntjes gestegen? De kratten champagne worden aangesleept en meneer durft zich weer te vertonen op de club.  

De ratingterreur viert hoogtij in de schaaksport. Een teamgenoot van me verloor laatst een zeeslang en feliciteerde netjes z’n tegenstander. Het eerste dat die vroeg was: ‘Wat is je rating?’ Mijn teamgenoot maakte z’n Elo-rating bekend, en de reactie van de andere kant van het bord was veelzeggend: ‘Oh, dan win ik maar vier ratingpunten.’

December is altijd een beetje een vreemde maand. Vage nostalgische gedachten worden vakkundig weggezopen en het lege gevoel in je maag efficiënt weggewerkt met herten of ganzen. Intussen komen we samen met diegenen die we normaal gesproken zoveel mogelijk vermijden; onze familie. Een maand van tegenstrijdigheden dus, en dat gold deze december zeker ook voor de schaakwereld. Terwijl in Londen tijdens de Chess Classis de beste schakers ter wereld de ene na de andere remise speelden, versloeg ergens op het internet of in de cloud AlphaZero op meedogenloze wijze de tot nu toe beste schaakcomputer ter wereld, Stockfish.

Zo geestdodend als de partijen van de mensen waren, zo opwindend waren de kunststukjes van AlphaZero. Terwijl Magnus Carlsen met zijn slechtste partij in jaren, die tegen Ian Nepomniachtchi, bewees een sterveling te zijn, werd Alpha Zero 'buitenaards' en 'alien' genoemd. Andere commentatoren vonden juist dat Alpha (ik mag Alpha zeggen) heel 'menselijk' speelde, waarmee werd aangetoond dat niemand precies wist wat hier gebeurde. Over één ding waren de kenners het eens: zoiets was nog nooit vertoond. 

Maurice Ashley is een Amerikaan. Maurice houdt van schaken, van de vrouwtjes, van dansen en van zichzelf. Ook houdt Maurice van het becommentariëren van schaakpartijen. Maar nog meer dan dat alles houdt Maurice van geld. Als hij een grootmeester een goede zet ziet doen, noemt hij dat de ‘money move’. Als een partij beslist is, schreeuwt hij: ‘That is money, baby!’

Maurice Ashley is een Amerikaan. Maurice houdt van centjes. Op internet staat een filmpje waarin hij een klas van een basisschool in een achterstandsbuurt ergens in de V.S. toespreekt. Passie is leuk en aardig, maar geld daar draait het om, is de boodschap van Maurice. Meer dan de helft van z’n verhaal gaat over geld verdienen en dat je kan bereiken wat je wil bereiken als je dat maar graag genoeg wil. Maurice heeft bereikt wat hij wil bereiken, namelijk rijk worden, en dat mag de wereld best weten.

Schakers zijn rare wezens. Als u dat niet wist, kijkt u dan maar eens rustig om u heen door de toernooizaal. Ziet u die jongen in dat trainingjackje heen en weer wiegen met z’n hoofd? Neus bijna op het bord en dan weer naar achteren, alsof het een Tibetaanse monnik is? En daar, verderop, kijk maar eens goed. Ziet u die man met die grijze snor die na elke zet telkens al zijn stukken recht zet?

Iedereen die in competitieverband schaakt weet dat allerhande zenuwtrekjes, rare gewoontes en bijgeloof achter het bord aan de orde van de dag zijn. Vreemd is dit natuurlijk niet: er staat tenslotte prestige en ratingpunten op het spel en de adrenaline giert door je lijf. Tegelijkertijd word je geacht stil achter je bord te zitten alsof er niets aan de hand is.

Elk jaar wanneer ik de toernooizaal kom binnenlopen, moet ik weer even wennen aan het geboden tafereel. Schaken onder tl-licht, in een sporthal? Schaken op een plek waar normaalgesproken wordt gerend, geschreeuwd en het zweet van de voorhoofden klotst? Horen schaaktoernooien niet thuis op een sociëteit met eikenhouten tafels, waar serieus kijkende mannen in driedelig pak met sigaar in de hand plechtig hun zetten doen?

‘Schaken is alles: kunst, wetenschap en sport’, zei Anatoly Karpov. Kunst, jazeker. Elke schaker die weleens met een woeste mataanval heeft gewonnen zal zijn partij als een waar kunstwerk beschouwen, vergelijkbaar met de ‘action-painting’ van Jackson Pollock. De schaker die liever een pionnetje wint in het middenspel en dat verzilvert in het eindspel, zal zich meer verwant voelen met de 17e-eeuwse meesters. Zorgvuldige techniek, eindeloos geduld, alles voor een prachtig eindresultaat. Ik zie Karpov al voor z’n ezel staan met schilderhoed op en penseel in de hand. Nog een stipje hier, een streekje daar…

Het Chess Festival Groningen presenteert met trots haar nieuwe columnist: Benno de Jongh. De Jongh is journalist en noemt zichzelf schaker, hoewel hij nooit een rating van 2000 heeft bereikt en waarschijnlijk ook nooit zal bereiken. Hij geldt als kenner van het Olifantengambiet en schrijft een boek over deze onderschatte opening, dat naar verwachting ongeveer in 2032 gepubliceerd zal worden (werktitel: The Elephant Gambit, A Rare Black Beast with a Proboscis on the Board).

De Jongh schrijft tijdens het festival over diverse schaakgerelateerde onderwerpen zoals AlphaZero, schaken tegen kinderen, eten achter het bord en Maurice Ashley. Zijn columns kenmerken zich door het eerlijke, lichte en tegelijkertijd scherpe karakter, waarin de positieve noot de overhand heeft. Wellicht ten overvloede, maar toch goed om te melden: de meningen van De Jongh zijn in geen geval een reflectie van de mening of het beleid van de toernooiorganisatie. De columns verschijnen dagelijks rond 3 uur ’s middags op de website.